Ngjarja e vargjeve satanike, e njohur ndryshe si historia e lejlekëve (kissat el-gharanik), është ndodhia sipas së cilës transmetohet se Profeti ﷺ gabimisht lexoi fjalë të sugjeruara prej shejtanit, prej nga rrjedh edhe emërtimi ‘vargjet satanike’, duke menduar se ato ishin pjesë e shpalljes. Shumica e dijetarëve myslimanë e kanë refuzuar autenticitetin historik të ngjarjes, duke sjellë si argument shkëputjet në zinxhirët e transmetuesve të ngjarjes dhe papajtueshmërinë e saj me doktrinën e pagabueshmërisë së Profetit ﷺ.
Ka shumë transmetime për ngjarjen, të cilat ndryshojnë me njëra-tjetrën në detajet e historisë, por që në thelb tregojnë se, ndërsa Profeti ﷺ po lexonte suren Nexhm, kur arriti tek ajetet 19 dhe 20: “A keni menduar për Lat-ën dhe ‘Uzza-n, e për Menat-ën, tjetrën, të tretën?”, të cilët përmendin perëndeshat e adhuruara prej idhujtarëve që ata pretendonin se ishin vajzat e Allahut, shejtani ndërhyri dhe bëri që Profeti ﷺ të shqiptonte vargjet: “Ato janë lejlekët e lartësuar, te ndërmjetësimi i të cilave shpresohet”. Me mbarimin e leximit të sures, të gjithë të pranishmit ranë në sexhde, si myslimanët, edhe idhujtarët.
Ngjarja tregohet se ka ndodhur në vitin e pestë të shpalljes, pas emigrimit të parë të myslimanëve nga Meka për në Abisini. Ibën Kethiri tregon se “Xha’fer bin Ebi Talib emigroi me emigrimin e dytë për në Abisini, pas kthimit të disa myslimanëve që kishin emigruar fillimisht. Ata u kthyen pasi dëgjuan se idhujtarët kishin pranuar Islamin dhe kishin filluar të faleshin.
Kur arritën në Mekë, ata kuptuan se gjendja nuk ishte siç ua kishin treguar, e prandaj disa emigruan sërish, ndërsa të tjerët qëndruan në Mekë”. Në themel të keqkuptimit rreth pranimit të Islamit nga ana e idhujtarëve qëndronte pikërisht rënia e tyre në sexhde pas dëgjimit të sures Nexhm të lexuar nga ana e Profetit ﷺ.
Ka të paktën tre variante për ndodhinë e rënies në sexhde të idhujtarëve. Sipas variantit të parë, në ngjarje nuk përmenden vargjet që i përshkruajnë idhujt si lejlekë ndërmjetësues. Buhariu transmeton nga Ibën ‘Abbasi se “Profeti ra në sexhde kur mbaroi së lexuari suren Nexhm, e bashkë me të ranë në sexhde muslimanët dhe idhujtarët, xhinët dhe njerëzit”.
Sipas variantit të dytë, ishte shejtani ai që i lexoi me zë të lartë vargjet që i përshkruajnë idhujt si lejlekë ndërmjetësues. Ibën Haxhar el-‘Askalani thotë se “të gjithë zinxhirët e rrugëve të transmetimit të ngjarjes janë të dobët ose të shkëputur, përveç atij nga Sa’id ibën Xhubejri, por moria e tyre tregon që historia është me bazë, sepse rrugët e transmetimit janë të shumta dhe të ndryshme nga njëra-tjetra.
Pas zgjidhjes së çështjes së transmetimeve – vazhdon Ibën Haxhar – duhet t’i bëhet një interpretim fjalëve të papranueshme që ato përmbajnë, dmth pohimit se “shejtani hodhi në gjuhën e Profetit ﷺ fjalët: Ato janë lejlekët e lartësuar, te ndërmjetësimi i të cilave shpresohet”. Këto fjalë nuk duhen kuptuar literalisht, sepse është e papërfytyrueshme që Profeti ﷺ t’i shtojë Kuranit diçka që nuk i përket atij, qëllimisht apo gabimisht. Thuhet se Profeti ﷺ po e lexonte ngadalë Kuranin dhe se shejtani ruajti ndalesën mes ajeteve dhe i shqiptoi ato vargje duke imituar timbrin e zërit të tij, kështu që ata që ishin afër tij menduan se ishte leximi i Profetit ﷺ dhe e përhapën këtë lajm. Ky është dhe interpretimi më i mirë për ngjarjen.
Sipas variantit të tretë, ishte Profeti ﷺ ai i cili, nën ndikimin e leximit të shejtanit, i lexoi vargjet që i përshkruajnë idhujt si lejlekë ndërmjetësues, duke menduar se ato i ka lexuar Xhibrili. Tabariu tregon se kurejshët tentuan të arrinin një kompromis me Profetin ﷺ dhe i thanë: “Po të propozojmë një mënyrë që do të jetë edhe në avantazhin tënd, edhe tonin. Të adhurojmë perëndeshat tona një vit, Lat-ën dhe ‘Uzzan, dhe një vit hyjninë tënde”. Profeti u përgjigj: “Prisni të shoh çfarë do më sjellë Zoti im”. Shpallja që zbriti më pas ishte surah Kafirun, ku Profeti urdhërohej t’i thonte idhujtarëve: “O ju mohues, nuk adhuroj atë që ju adhuroni, dhe as ju nuk adhuroni atë që adhuroj”.
Pas tregimit të kësaj ngjarjeje, Tabariu vazhdon historinë e tij duke thënë se “Profeti ﷺ ishte i etur për mirëqenien e popullit të tij dhe dëshironte shumë të afrohej me ta. Kur pa se njerëzit i kthyen kurrizin, ai u brengos që ata po largoheshin nga mesazhi që kishte sjellë prej Zotit.
Në veten e tij, ai dëshiroi që t’i vinte prej Allahu shpallje që ta afronte atë me popullin e tij dhe të zbuste vështirësitë që po haste prej tyre. Profeti ﷺ e foli me veten e tij këtë gjë, e uroi dhe e dëshiroi me forcë një diçka të tillë, derisa kur Allahu zbriti ajetet: “A keni menduar për Lat-ën dhe ‘Uzza-n, e për Menat-ën, tjetrën, të tretën?”, për shkak të diskutimit që kishte me veten e tij dhe asaj që uronte t’i vinte për njerëzit, shejtani i hodhi në gjuhë vargjet: “Ato janë lejlekët e lartësuar, te ndërmjetësimi i të cilave shpresohet”.
Kur kurejshët dëgjuan këto vargje, u ngazëllyen dhe u gëzuan për fjalët që u thanë për idhujt e tyre, ndërsa myslimanët, duke patur besim te transmetimi i Profetit prej Zotit të tyre, nuk dyshuan për gabim, iluzion, apo shkarje. Kur Profeti ﷺ ra në sexhde në përfundim të leximit të sures, myslimanët ranë në sexhde në ndjekje të tij, ndërsa idhujtarët kurejshë ranë në sexhde për shkak të përmendjes për mirë të idhujve të tyre.
Nuk mbeti askush nga të pranishmit në Qabe pa bërë sexhde, mysliman apo mohues qoftë, përveç Uelid bin el-Mughiras, i cili ishte në moshë të thyer dhe nuk mund të përkulej, e prandaj mori një grusht dhé nga toka dhe bëri sexhde mbi të. Më pas njerëzit u shpërndanë, duke biseduar të gëzuar dhe duke i thënë njëri-tjetrit: “Muhamedi i përmendi si s’ka më mirë idhujt tanë”.
Kur Xhibrili shkoi te Profeti ﷺ i tha: “Çfarë bëre o Muhamed, i lexove njerëzve diçka që nuk të kisha sjellë prej Allahut dhe u the atyre diçka që nuk ta kisha thënë”! Profeti ﷺ u brengos së tepërmi dhe u frikësua shumë prej Allahut, prandaj Allahu i Lartësuar, i cili ishte i Mëshirshëm me të, e ngushëllonte dhe ia bënte çështjet të lehta, i zbriti ajetet: “Çdo Mesazheri dhe Profeti që kemi dërguar përpara teje, kur ka lexuar, shejtani i ka hedhur fjalë në leximin e tij. Allahu shfuqizon atë që hedh shejtani, pastaj Allahu i përsos ajetet e Tij. E Allahu është i Gjithëdijshëm, i Urtë” (El-Haxh 22, 52).
Kështu Allahu i Lartësuar e largoi brengosjen nga Profeti i Tij, e qetësoi prej asaj që frikësohej dhe i shfuqizoi vargjet që shejtani kishte hedhur në gjuhën e tij me ajetet: “A meshkujt janë për ju, dhe për Të janë femrat! Ajo është një ndarje e shtrembët! Ato nuk janë vetëm se emra, të cilat i keni emërtuar, ju dhe baballarët tuaj. Allahu nuk ka zbritur asnjë argument për to. Ata nuk ndjekin vetëm se hamendësime dhe kapriçot e vetes, ndërkohë që, pa dyshim, u ka ardhur udhëzimi” (En-Nexhm 53, 21-23). Prandaj, si mund të bëjë dobi ndërmjetësimi i perëndeshave tek Ai?!
Kur erdhi prej Allahut shpallja që shfuqizoi atë që kishte hedhur shejtani në gjuhën e Profetit të Tij, kurejshët thanë: “Muhamedi u pendua për çfarë tha në lidhje me gradën e idhujve tanë tek Allahu, e ndryshoi atë dhe solli diçka tjetër”. Ato dy vargje që shejtani kishte hedhur në gjuhën e Profetit ﷺ ishin tashmë në gojën e gjithë idhujtarëve, prandaj ata u bënë më të ashpër në përndjekjen e atyre që kishin pranuar Islamin dhe po ndiqnin Profetin ﷺ.
Shumë prej dijetarëve muslimanë mendojnë se pranimi si i vërtetë i versionit të tretë të ngjarjes cenon doktrinën e pagabueshmërisë së Profetit ﷺ, sepse “ai ka mbrojtjen e Zotit për të mos rënë në mëkate dhe gabime të tilla, e prandaj një ngjarje e tillë nuk ka mundësi të ndodhë. Maturidiju ka pyetur: “Nëse Profeti ﷺ nuk bëri dallim mes shejtanit dhe Xhibrilit herën e parë, si do mund ta dallonte Xhibrilin kur erdhi për ta korigjuar”? Edhe Kurtubiju e refuzon mundësinë që shejtani të ushtrojë pushtet mbi një njeri, aq më pak mbi një Profet, sepse nëse shejtani do kishte kontroll mbi fjalët e njeriut, askush nuk do t’i bënte ballë atij” (The Study Quran).
Sipas Ibën Tejmijes, pranimi si i vërtetë i versionit të tretë i ngjarjes nuk e cenon doktrinën e pagabueshmërisë së Profetit ﷺ, sepse përfytyrimi i tij për Profetët është shumë njerëzor. Ibën Tejmija nuk e sheh pagabueshmërinë e Profetëve në mosrënien e tyre në mëkat apo gabim, por në mosvazhdimin dhe mosqëndrimin në mëkat, apo gabim, pas kryerjes së tij. Ndonëse ai i konsideron Profetët të mbrojtur dhe të pagabueshëm, ai nuk i sheh ata të imunizuar nga kryerja e mëkateve dhe gabimeve.
Ibën Tejmija e shihte mundësinë e rënies së Profetëve në mëkat ose gabim për të gjithë sferën e aktiviteteve profetike, përfshirë edhe atë të përçimit të Shpalljes Hyjnore. Sipas tij, ashtu sikurse një Profet mund të mëkatojë në çështje që nuk kanë lidhje me transmetimin e Shpalljes, por nuk vazhdon në atë mëkat, po ashtu mund të gabojë në transmetimin e Shpalljes duke mos vazhduar në atë gabim. Në të dyja rastet ai është i mbrojtur, jo nga rënia në mëkat, apo gabim, por nga qëndrimi dhe vazhdimi në të pas kryerjes së tij.
Një nocion të ngjashëm me atë të Ibën Tejmijes për mbrojtjen profetike pas rënies në gabim ka aplikuar edhe Zamakhshariju në komentin e ajetit 52 të sures Haxh të lartpërmendur. Ai thotë se “shejtani i pëshpëriti Profetit ﷺ fjalët që do të realizonin atë që dëshironte, e kështu gjuha i parapriu, nga pavëmendja, në gabim, të cilin nuk e vuri re derisa i erdhi mbrojtja dhe u vetëdijësua”.
Gjithashtu, Ibën Tejmija identifikon dy lloje shfuqizimesh: shfuqizimin nëpërmjet Shpalljes të një Shpalljeje të mëparshme dhe shfuqizimin nëpërmjet Shpalljes të vargjeve satanike. Nëse në rastin e parë Allahu shfuqizon një Shpallje të mëparshme duke sjellë një Shpallje që e zëvendëson atë, në rastin e dytë Ai sjell një Shpallje që largon vargjet që shejtani ka mundur të shtjerë në Shpallje nëpërmjet gabimit profetik.
Nga sa u parashtrua më lart, teza se ngjarja e vargjeve satanike është trilluar nga armiqtë e Islamit për të njollosur figurën e Profetit ﷺ, qartësisht nuk qëndron. Ndonëse shumica e myslimanëve mund ta ketë të vështirë të pranojë mundësinë që shejtani të ndërhyjë dhe të hedhë në gjuhën e Profetit ﷺ vargje të tijat, për t’i përzier ato me ajetet e Kuranit, ajo mbetet një alternativë e pajtueshme me doktrinën e pagabueshmërisë së Profetit ﷺ në përçimin besnik të shpalljes.
Madje, shfaqja e Profetit ﷺ në këtë pozitë, i karakterizuar nga dhembshuria dhe dëshirimi i fortë i mirëqenies së njerëzve, si dhe nga përpjekja e vazhduar për t’i bërë ballë dredhive të shejtanit në tentativat për t’i bërë për vete njerëzit, që gabon dhe ka forcën për t’u përballur me trysninë e njerëzve duke e pranuar publikisht gabimin, e bën atë më të afërt dhe më të dashur për besimtarët.
